Prestatiedruk onder jongeren neemt toe. Wat kan je eraan doen?

  

Onlangs sprak ik een vriend van mij die leraar is op een vwo school in Amsterdam. Naast docent is hij ook al jaren lang mentor. Het verbaasde mij wat hij vertelde over ‘zijn’ leerlingen. Hij ziet een toename van leerlingen met mentale problemen: leerlingen die teruggetrokken gedrag vertonen en zichzelf isoleren; leerlingen die zichzelf snijden of depressieve en zelfs suïcidale gedachtes hebben; en met name meiden met eetproblematiek of meiden die zichzelf overschreeuwen.

En meestal gaat hieraan een fase van stress vooraf. De leerlingen vragen zich dingen af als:

• Ben ik wel goed genoeg? Kan ik dit waarmaken?
• Kan ik het niveau aan wat iedereen voor mij voor ogen heeft?
• Ben ik wel een gymnasiast?
• Kan ik wel geneeskunde studeren?

Ik vroeg mijzelf af: is er echt een toename van stress en prestatiedruk? En wat zijn hiervan de gevolgen? En ook belangrijk, wat kan je eraan doen? Daar ben ik voor deze blog dieper ingedoken. 

Prestatiedruk

Heb je het gevoel dingen te doen omdat het ‘moet’? En heb je het gevoel altijd maar weer aan verwachtingen te moeten voldoen? Verwachtingen van je zelf, anderen of de maatschappij? Dan kan het zijn dat je lijdt onder prestatiedruk.

Tieners en jongvolwassen die prestatiedruk ervaren, ervaren dit in het onderwijs maar ook op gebieden als werk, sociaal leven, sport etc.¹

De cijfers liegen er niet om 

Heel veel tieners en jongvolwassenen ervaren prestatiedruk. Uit cijfers van het CBS blijkt dat ruim de helft van de 12- tot 15-jarigen regelmatig of vaak druk ervaart om aan de eigen verwachtingen te voldoen. Waarbij zij zien dat jongvolwassenen (18-25 jaar) hogere eisen aan zichzelf stellen dan de tieners van 12-18 jaar.²

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) spreekt van maar liefst 54% van de studenten die prestatiedruk ervaart. Dit blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut, het RIVM en het Expertisecentrum Inclusief Onderwijs (ECIO).³

Stichting Mind geeft aan dat bijna 70% van de studenten aangeeft vaak tot zeer vaak de druk om te presteren te ervaren.⁴

Ook zijn er bepaalde risicogroepen. Uit onderzoek van het Triombos-instituut en ook uit onderzoek van het CBS komt naar voren dat meisjes en vrouwelijke studenten meer prestatiedruk en stress ervaren dan jongens en mannelijke studenten. Uit onderzoek van het Triombos-instituut komt naar voren dat studenten die zich identificeren met lhbtiq+ of studenten die tot een minderheidsgroep behoren meer stress en prestatiedruk ervaren. 

Prestatiedruk in het onderwijs

Scholieren voelen de druk om goed te presteren en goede cijfers te halen. Daarnaast voelen zij de druk om de juiste vakken te kiezen en een goed profiel zodat ze met hun diploma op zak kunnen doorstromen naar een bepaalde vervolgstudie. Ook moet er een CV opgebouwd worden en daarom wordt er nog gekozen voor extra vakken en ook nevenactiviteiten zoals vrijwilligerswerk, schoolkrantredactie, leerlingenraad of een bijbaan. Jongeren op het hoger onderwijs kiezen voor stages, minors, bestuursfuncties, premasters en commissiewerk. Ze doen alles voor die perfecte onderwijsloopbaan. Want tja, alleen jij kan ervoor zorgen dat je succesvol wordt. Dat is iets wat bij de huidige samenleving past, een prestatiegerichte maatschappij, de geluksmaatschappij. De focus ligt op presteren en er vindt zelfs een normalisering van excellente prestaties plaats. Voornamelijk prestaties worden gevierd. We geloven dat het leven maakbaar is en dat je vooral zelf verantwoordelijk bent voor succes. En als je dan faalt? Dan heb je dat ook aan jezelf te danken.  

De invloed van social media

Social media is niet meer weg te denken uit het leven van de jongeren van nu. Met hun telefoons zijn jongeren de hele dag verbonden met vrienden, familie, influencers en onbekenden. Zo worden zij continue gevoed door meestal heel succesvolle berichten van die belangrijke anderen. Op Instagram, Snapchat en LinkedIn worden de meest succesvolle foto’s, verhalen en prestaties gedeeld. Hierdoor kan bij de jongere het gevoel ontstaan dat die anderen allemaal perfect zijn. Er wordt een onrealistisch beeld geschetst waardoor de jongere nog meer het gevoel krijgt te moeten presteren, of ook verre reizen te moeten maken en te excelleren in een sport. Uit onderzoek blijkt dat er een verband is tussen het gebruik van social media en mentale klachten. [1]

We praten er niet over

De druk die deze jongeren ervaren veroorzaakt uiteindelijk stress. ‘Normale’ stress is gezond, zoals spanning wanneer je een prestatie moet geven. Het houdt je alert en je kan je beter concentreren. De stress verdwijnt weer wanneer de aanstichter van die stress voorbij is. Maar wanneer je te lang stress ervaart, of te vaak en heftig, dan kan je lichaam tussendoor niet goed herstellen. Dan spreken we van ongezonde stress.⁵

Veel jongeren hebben het in het begin niet in de gaten dat de hoeveelheid druk en daarmee de stress te hoog wordt. Ondertussen kunnen er wel klachten ontstaan zoals extreme vermoeidheid, slecht slapen, hoofdpijn, buikpijn en misselijkheid. Er kunnen ook andere klachten optreden zoals teruggetrokken gedrag, depressieve gevoelens, automutilatie of concentratieproblemen.

En wanneer de jongere wel erkent te lijden onder iets wat wij prestatiedruk noemen, dan durft hij of zij hier vaak niet mee naar buiten te treden. Schaamte is de onderliggende emotie wat hen hier vaak van weerhoudt. Vooral het schaamtegevoel richting vrienden is groot. Niemand anders praat erover dus anderen zullen er wel geen last van hebben, ik ben vast de enige! Dus dan maar zwijgen, niet klagen, doorgaan… net zoals alle anderen.

Wat kan je doen als je prestatiedruk ervaart?

1. Praat erover met je ouders en vrienden. Het helpt juist om je gevoelens en ervaringen te delen. Het zorgt ervoor dat je het probleem op een andere manier bekijkt en het kunt relativeren. Hierdoor kan er soms makkelijker tot een oplossing gekomen worden.
2. Daarnaast kan het heel fijn zijn om er met vrienden over te praten omdat dan soms blijkt dat jij niet de enige bent. Jouw verhaal kan anderen aanmoedigen om ook hun verhaal te doen waardoor je je minder eenzaam voelt. En zo kunnen jullie elkaar helpen bijvoorbeeld door samen huiswerk te maken maar ook door samen op tijd ontspanning op te zoeken.
3. Soms ervaren jongeren prestatiedruk juist door de hoge verwachtingen van ouders. Door erover te praten, kan dit bewustzijn brengen bij ouders, vaak hebben zij niet door hoeveel druk ze op hun kind leggen. Dat kan ‘m al zitten in hele kleine opmerkingen. Samen kunnen jullie bespreken hoe jullie de druk kunnen verminderen. 
4. Nee, er is echt niet alleen maar school in het leven. Hobby’s, bijbaantjes, sport en met vrienden afspreken is ook heel belangrijk. Maar maak hierin wel keuzes, je kan nu eenmaal niet alles. Maak eens een weekplanning en kijk wat er eigenlijk in jouw week past. Je zult zien dat dat minder is dan wat je allemaal zou willen dat er in zou passen. Als je dat inziet dan kan je makkelijker accepteren dat je nu eenmaal niet alles kan doen en dan ervaar je minder druk.
5. Heb je het idee altijd de beste cijfers moet halen? Vraag jezelf dan af wie dat bepaalt. Ben jij dat zelf? Realiseer je dat cijfers niks zeggen over jou als persoon. Jij bent dat cijfer niet!
6. Beweeg voldoende. Wandelen, fietsen of intensief sporten, probeer hier altijd tijd voor in te bouwen want bewegen zorgt ervoor dat stress vermindert.
7. Slaap voldoende. En ook al wil je nog doorstuderen voor een examen voor de volgende dag, ga toch op tijd naar bed.
8. Vergelijk jezelf niet de hele tijd met anderen. Met name als het gevolg van de opkomst van social media, lijken anderen het allemaal zo goed voor elkaar te hebben. Maar bedenk je dat dit meestal schijn is, via social media wordt alleen het perfecte plaatje voorgeschoteld. Wees blij met wie jezelf bent, er is er maar één van jou en dat maakt jou uniek!

1. Dopmeijer, J., Scheeren, L., Baar, van J., & Bremer, B. (2023). Harder Better Faster Stronger? Een onderzoek naar risicofactoren en oplossingen voor prestatiedruk en stress van studenten in hbo en wo. Triombos-instituut, ECIO en RIVM.
   https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/2023/06/AF2084-Harder-Better-Faster-Stronger.pdf ↩︎
2. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/50/meisjes-voelen-meer-prestatiedruk-dan-jongens ↩︎
3. https://www.mirro.nl/ebook-prestatiedruk/ ↩︎
4. https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/prestatiedruk ↩︎
5. https://mirro.nl/wp-content/uploads/2023/05/prestatiedruk-ebook.pdf ↩︎

Relavant:

Wienen, B. (2021). Nieuw kinderrecht: het recht om te falen. Livestream 18 november. Mulock Houwer-lezing 2021. https://www.youtube.com/watch?v=nYWZyhwAZts